آشوراده و رویاهای برباد رفته

زیست بوم/اسدالله افلاکی: «خیلی از آشوری‌ها خواب آشور قدیم را می‌بینند» این گفته یکی از بومیان جزیره آشوراده است که مثل بسیاری از ساکنان آشوراده دیگر جایی در این جزیره ندارد. دوربین روی چهره‌ها متمرکز می‌شود و آنها با حسرت از روزهای پر از زندگی در آشوراده می‌گویند. چهاردهم اسفند امسال، تالار فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی میزبان شماری از دوستداران محیط زیست بود که در آن بعد از ظهر پر ترافیک پایتخت خود را به آنجا رسانده بودند تا در «شب آشوراده» که به همت علی دهباشی، سردبیر فرهیخته مجله بخارا، برگزار شد مستند «رویای بچه‌های آشور» به کارگردانی ساتیار امامی، مستندساز و عکاس شناخته شده مطبوعات را به تماشا بنشینند.

آشوراده، تنها جزیره در سراسر سواحل جنوبی دریای کاسپین ( خزر)، بخشی از پناهگاه حیات‌وحش میانكاله است كه در سال ۱۳۵۴ به خاطر ویژگی های منحصر بفردش به‌عنوان ذخیرگاه زیست‌كره در فهرست یونسكو ثبت شد (پرداختن به ارزش های محیط زیستی آشوراده از حوصله این نوشتار خارج است). با وجود این، آشوراده مثل بسیاری از زیست‌بوم‌های دیگر قربانی توسعه ناپایدار و سیاست‌های عمرانی مغایر با محیط زیست شد.

واگذاری این جزیره برای تبدیل شدن به مرکز گردشگری نخستین بار در سال ۱۳۸۴ و اواخر دولت هشتم مطرح شد. در آن زمان یك شركت گردشگری که مدعی مالکیت ۳۸۰ هكتار از اراضی آشوراده بود با این ادعا كه این جزیره را به كیش دوم تبدیل می‌كند، توانست موافقت معصومه ابتکار، رییس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست را برای اجرای طرح گردشگری در آشوراده جلب كند. اما با اتمام دولت هشتم و روی كار آمدن دولت نهم ، فاطمه واعظ جوادی، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست، با استناد به دیدگاه‌های کارشناسان محیط زیست با این طرح مخالفت كرد و با پیگیری از طریق مراجع قضایی اجرای طرح گردشگری در آشوراده غیرقانونی اعلام شد.

واگذاری آشوراده برای اجرای طرح گردشگری دومین بار در سال ۱۳۹۰ در دولت دهم مطرح شد؛ زمانی که محمدجواد محمدی‌زاده، ریاست سازمان محیط زیست را برعهده داشت. این بار، مخالفت بدنه كارشناسی سازمان حفاظت محیط‌زیست و فشار رسانه‌ها مانع از تغییر كاربری آشوراده شد. در آن زمان، رئیس وقت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری هم حاضر به امضای تفاهمنامه‌ای نشد كه رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست برای واگذاری آشوراده تنظیم كرده بود. سرانجام اما با روی کار آمدن دولت یازدهم، معصومه ابتکار، رییس وقت سازمان حفاظت محیط زیست، آذرماه ۱۳۹۳ با وجود مخالفت کارشناسان و فعالان محیط زیست و اصحاب رسانه با تغییر کاربری آشوراده و تبدیل آن به مرکز گردشگری موافقت کرد. طرحی که همچنان یکی از سوژه‌های مهم اصحاب رسانه و مستندسازان است.

مستند «رویای بچه های آشور» روایت بومیانی است که تا پیش از سال ۱۳۷۰ در آشوراده زندگی می‌کردند. آنها از خاطرات دوران کودکی و نوجوانی خود می گویند و بزرگترین رویایشان بازگشت به این جزیره است؛ جزیره‌ای که قرار است به مرکز گردشگری تبدیل شود. یکی از بومیان می‌گوید: «می دانم وقتی در اینجا طرح‌های گردشگری اجرا شود ما مردم بومی سهمی از کسب و کار ناشی از گردشگری نخواهیم داشت.» در این مستند هرچند به اثرات ناگوار گردشگری بر زیست‌بوم آشوراده اشاره‌ای نمی‌شود اما مخاطب هنگام نمایش مستند با بومیانی که از نگاه خود به واگذاری آشوراده می‌پردازند همذات پنداری می کند. افرادی در قاب تصویر ظاهر می‌شوند و از گذشته‌ای می‌گویند که دیگر وجود ندارد. در این مستند، مخاطب با برخی مراسم و آداب و رسوم از جمله برگزاری مراسم روز عاشورا و تاسوعا در آشوراده نیز آشنا می‌شود. همزمان فیلم‌های آرشیوی سیاه و سفید و تصاویری از روزگارانی که زندگی در آشوراده رونق داشت به کمک روایت کنندگان می‌آید و بر جذابیت این مستند می‌افزاید.

کارگردان در بخشی از مستند، گریزی هم به فیلم سینمایی شیلات می‌زند. در این بخش یکی از بومیان آشوراده می‌گوید فیلم شیلات را براساس اتفاقی ساخته‌اند که برای پدرش رخ داده است و ادامه می‌دهد البته به داستان رنگ و لعاب سیاسی هم داده‌اند. مستند رویای بچه‌های آشور با وجود سادگی و در عین حالی که داستان تعریف شده‌ای ندارد موضوع خاصی را دنبال می کند و با آنکه راویان مطالب مختلفی روایت می کنند اما بن مایه و وجه مشترک همه روایت ها از دست رفتن آشوراده و رانده شدن ساکنان قدیم آن از جزیره‌ای است که زادگاهشان بوده است. آنها می گویند شبی از شب‌های نیمه سال ۱۳۷۰ آب دریا بالا می آید و خانه و کاشانه مردمان جزیره را به کام خود می کشد. پس از این رخداد است که مردمان آشوراده به شهرهای اطراف کوچانده می‌شوند؛ کوچ بی‌برگشت.

با تصویب تغییر کاربری آشوراده و تبدیل آن به مرکز گردشگری نه تنها رویاهای بومیان این جزیره زیبا برباد رفت که رویای کارشناسان و دوستداران محیط زیست و آنانی که دل در گروی حفاظت از طبیعت دارند نابود شد. همچنانکه حفظ آشوراده یکی از رویاهای مه لقا ملاح بود؛ بانویی که بحق «مادر محیط زیست ایران» نامیده می‌شود او تا واپسین لحظات عمرش برای جلوگیری از واگذاری آشوراده تلاش کرد و در حسرت بازگشت این جزیره به محیط زیست درگذشت.

منبع: پیام ما