پاییز توران بهار شد؛ زمان تولد دوقلوها طبیعی است

زیست بوم/ منصوره محمدی: سرنوشت توله یوزهای ناخوانده توران، انتقادهای بسیاری را در روزهای پس از پیدا شدن آن‌ها در سمنان به دنبال داشت. از شیوه اطلاع‌رسانی و تمرکز بر تولد یوزها در پاییز گرفته تا نداشتن اطلاعات دقیق درباره کشف یوزها، اولین ابهاماتی بود که کارشناسان و فعالان حیات وحش و محیط زیست با آن روبرو شدند. حسن اکبری، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست در گفت و گو با رسانه‌ها تولد دو توله یوز در پاییز توران را نگران کننده اعلام کرد و گفت که هرگز گزارشی از تولد یوز در پاییز توران نداشته‌ایم و یوزهای مادر توران همیشه در بهار زایمان کرده اند. او روایت پیدا شدن یوزها در توران را نیز با ابهاماتی مطرح می‌کند و روایت چوپانی که توله یوزها را پیدا کرده باورپذیر نمی‌داند. چوپانی که به اعتقاد بسیاری، نه یک چوپان که یک قاچاق چی است. اکبری می‌گوید چوپان به محیطبان‌ها گفته است که توله‌ها را در بیشه‌زاری اطراف یک چشمه یافته است. مادرشان را نمی‌یابد و برای اینکه خوراک سگ‌های گله نشوند آن‌ها را جابه‌جا می‌کند. در نهایت هم چوپان‌های منطقه او را متقاعد می‌کنند که گزارش پیدا شدن دو توله را به محیط زیست بدهد اما او این روایت را تایید نمی‌کند. 

مساله دیگر درباره توله یوزها، جداسازی آن‌ها از طبیعت است. اگرچه کارشناسان سازمان محیط زیست منتقد جداسازی این دوتوله که «توران» و «آذر» نامگذاری شده‌اند از طبیعت هستند، تا جایی که مرضیه موسوی، کارشناس پستانداران گوشتخوار دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست به ایسنا گفته «چوپان کار اشتباهی در جدا کردن توله یوزها در طبیعت انجام داده است. در صورت مشاهده آن‌ها بدون مادر باید به محیط زیست گزارش می‌کرد، نه اینکه به برداشتن آن‌ها اقدام کند. احتمال آن وجود داشت که مادر توله‌ها به دنبال غذا رفته باشد، بدین جهت محیط‌بانان از دور به رصد توله‌ها می‌پرداختند و در صورت نیامدن مادر چاره‌ای می‌اندیشیدند» اما در مقابل کارشناسان و فعالان حیات وحش نیز منتقد سازمان محیط زیست در حفاظت از تنها زیستگاه‌های باقی مانده یوز در ایران هستند. به گفته آن‌ها سازمان محیط زیست علاوه بر آنکه در حفاظت از منطقه حفاظت شده توران کم کاری کرده است، در آموزش به جوامع محلی نیز عملکرد درستی نداشته است؛ اگر بر فرض چوپانی یوزها را از طبیعت جدا کرده باشد، چرا آموزش لازم در برخورد با توله‌هایی که تنها کورسوی امید حفظ نسل یوزها برای مدتی را زنده نگه می‌دارند به مردم محلی داده نشده است. 

مساله مهم دیگر، نگهداری از آذر و توران در اسارت به دنبال جداشدنشان از طبیعت است. نگرانی به جایی که مهمترین دلیل آن ماجرای به دنیا آمدن یوزهای ایران و فیروز است، سه توله یوزی که در بهار امسال با روش تکثیر در اسارت به دنیا آمدند اما ضعف‌های مدیریتی و آشنا نبودن به شرایط نگهداری از توله ‌ها باعث مرگ دو تای آن‌ها شد. تنها بازمانده ایران و فیروز نیز به گفته کارشناسان پس از حضور کارشناس آفریقای جنوبی در ایران نجات پیدا کرد. 

کارشناس پستانداران گوشتخوار دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست احتمال تاثیر تغییرات اقلیمی در زادآوری یوز در این فصل سال را رد نمی‌کند و می‌گوید تغییر اقلیم و خشکسالی در پدیده‌های زیست‌شناختی گونه‌ها مانند تولید مثل حیات وحش یا گل‌دهی گیاهان بی‌تاثیر نیست اما باید بررسی کرد که آیا می‌توان این تاخیر در زادآوری را تنها به پای تغییر اقلیم گذاشت یا خیر؟ احتمالی که از سوی برخی دیگر از کارشناسان حیات وحش غیر محتمل نیست. 

مهدی نبیان، کارشناس حیات وحش در گفت و گو با زیست بوم درباره تولد دو توله یوز در فصل پاییز این تولد را غیر عادی نمی‌داند و معتقد است تولد یوزها معمولا در فصل بهار رخ می‌دهد، اما اینکه باروری در فصل دیگری رخ دهد نیز دور از انتظار نیست. چنانکه یوزهای آفریقای جنوبی در تمامی فصول سال امکان باروری و زادآوری دارند. او ربط دادن تغییرات اقلیمی به این زایمان را درست نمی‌داند و می‌گوید تولد یوزها در پاییز نیز هیچگاه دور از انتظار نیست. 

او همچنین درباره نگهداری آن‌ها در اسارت یا محیط طبیعی می‌گوید هر کدام از این روش‌ها طرفداران خاص خود را دارند، چنانکه تجربه موفق تکثیر در اسارت در آفریقای جنوبی به افزایش نسل یوزها کمک کرد. اما در ایران معتقد است اگر شرایط نگهداری در اسارت کنترل شده بود، می‌توانستیم به نگهداری از آن‌ها در اسارت خوشحال باشیم چرا که در مساله تکثیر می‌توانستند اثرگذار باشند اما با توجه به اتفاقاتی که در حال رخ دادن است، رویکرد علمی به آن کمرنگ است و نیازمندیم که آنرا به یک پروژه بین المللی تبدیل کنیم چرا که تجربه تکثیر در اسارت در ایران جدید است.