حبس ابد یک چوپان برای دو توله‌ یوز ماده

زیست بوم/زهرا کشوری*: فقط تولد دو توله یوز در پاییز نیست که تعجب را به سیمای همگان نشانده است، چرایی پیدا شدن دو توله یوز یا جدا شدن دو توله یوز توسط چوپانی در پارک ملی توران سمنان سؤال مهم‌تری است. آن هم دو توله یوز ماده که می‌توانست به بقای یوزپلنگ ایرانی ایستاده در آستانه انقراض کمک کند. حذف 2 یوزپلنگ آسیایی از محیط‌زیست ایران خبر بسیار بدی است چون تعداد یوزهای ماده از یوزهای نر کمتر است. حالا 2 یوزپلنگ‌ برای همیشه از محیط‌زیست ایران حذف شده‌اند. تلاش‌های زیادی انجام گرفت تا سال 99 پارک ملی‌ توران که به آفریقای ایران معروف است از دام و آغل خالی شود، حالا چطور تنها دو سال بعد از صرف هزینه‌های بسیار و خروج دام و آغل‌ها از این پارک ملی، دو توله یوز توسط چوپانی پیدا می‌شود؟ حسن اکبری، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با «ایران» محل کشف دو توله یوز توسط چوپان را در دورترین نقطه توران و در جنوب شرقی پارک ملی اعلام می‌کند و می‌گوید:« دو توله یوز خارج از منطقه آزاد شده پیدا شده‌اند.»

چگونگی پیدا شدن دو توله یوز با سؤالات‌ زیادی روبه‌رو است؛ هم از سوی سازمان محیط زیست و هم افکار عمومی. حسن اکبری و همکارانش روایت چوپان را‌ دارای استخوان‌بندی محکم و باورپذیری نمی‌دانند. چوپان به محیطبان‌ها گفته است که توله‌ها را در بیشه‌زاری اطراف یک چشمه یافته است. مادرشان را نمی‌یابد و برای اینکه خوراک سگ‌های گله نشوند آنها را جابه‌جا می‌کند. در نهایت هم چوپان‌های منطقه او را متقاعد می‌کنند که گزارش پیدا شدن دو توله را به محیط زیست بدهد. اکبری تأکید می‌کند که نمی‌تواند روایت را تأکید کند. افکارعمومی هم موضوع را با سؤالات بی‌شماری در فضای مجازی دنبال می‌کنند.

این موضوع باعث شده تا مسأله تولد پاییزی توله‌ها در اولویت‌های بعدی از نگاه افکارعمومی قرار بگیرد. حتی منتقدان شکاک این فرضیه را پیش می‌کشند که سازمان حفاظت محیط زیست با پررنگ کردن تولد آنها در آبان‌ماه می‌خواهد از زیر سؤالاتی درباره چرایی حفاظت از زیستگاه در برود. اما این تولد بی‌مقدمه برای حسن اکبری مهم و نگران‌کننده است. او می‌گوید: «هرگز گزارشی از تولد یوز در پاییز توران نداشته‌ایم.» یوزهای مادر در توران همیشه بهار زایمان کرده‌اند؛ بهترین فصل برای تربیت توله یوزها. بهار فصل زادآوری زمین و حیات وحش. فصل زادآوری علفخواران و بره‌هایی که برای بقای گوشتخواران و گربه‌سانی چون یوزپلنگ به دنیا می‌آیند. پاییز اما قصه‌اش جدا است.

محیطبان‌ها به گفته اکبری شب جمعه تا ساعت 11-10 شب منتظر می‌مانند تا یوز مادر برگردد اما خبری نمی‌شود. هوا سرد است و زایمان برای آنها عجیب. تشخیص می‌دهند سرما و نبود غذا به تلف شدن یوزها منجر شود. اکبری هم ترجیح می‌دهد که یوزها در طبیعت بمانند و بقا پیدا بکنند اما برای این دو توله یوز که به گفته او چهارمین خانواده دیده شده در توران در سال‌جاری هستند، طبیعت پاییزی شرایط ایمنی ندارد.

او مشاهده شدن چهار خانواده یوز تورانی در سال‌جاری را نتیجه تلاش همکاران در حوزه حفاظت محیط زیست و همکاری بیشتر مردم می‌داند و در پاسخ به این سؤال که آیا یوز در منطقه‌ای که پیش‌تر با صرف هزینه خالی از آغل و دامدار شده بود پیدا شده است، می‌گوید: «توله یوزها در منطقه‌ای خارج از منطقه آزاد شده پیدا شده‌اند.» اکبری یوز را گونه‌ای قلمروطلب می‌داند و می‌گوید: «یوزهای توران مدام در حال رفت و آمد به زیستگاه‌های اطراف مثل میاندشت در خراسان جنوبی و یا خراسان شمالی هستند.»

او می‌گوید: «اطراف پارک ملی توران دامداری‌های زیادی وجود دارد. ما بخشی از پارک ملی توران را خریدیم اما دامداران خارج از پارک همچنان پروانه چرا می‌گیرند.» دامداران جدیدی که به گفته او خیلی با منطقه آشنا نیستند و نمی‌دانند نباید به گونه‌ها نزدیک شوند.

او توران را یک منطقه بزرگ یک میلیون هکتاری می‌داند که بخشی از آن آزاد شده و می‌گوید: «اگر همه توران آزاد شود هم یوز حیوان پرتحرکی است و به زیستگاه‌های همجوار می‌رود و جابه‌جا می‌شود.»

او با تأکید بر اینکه هنوز همه منطقه توران آزاد نشده است می‌گوید: «امسال برنامه آزادسازی یک محدوده دیگر را به شرط تأمین اعتبار داریم. البته اگر همه منطقه هم خریداری شود باز هم موضوع صددرصد حل نمی‌شود.»

برنامه بعدی او و همکارانش ورود دو توله یوز پیدا شده به پروژه تکثیر در اسارت است. اکبری پیدا شدن این دو توله را یک فرصت ناخواسته می‌داند که باید حداکثر استفاده از آن بعمل آید. او می‌گوید: «اگر امکان بازگرداندن آنها وجود داشت حتماً به طبیعت بازمی‌گشتند اما به نظر می‌آید چنین امکانی فراهم نیست.» او در پاسخ به این سؤال که شما پیش‌تر اعلام کرده‌اید که دیگر تکثیر را ادامه نمی‌دهید و ترجیح می‌دهید که هزینه‌ها را صرف حفاظت از زیستگاه‌های یوز کنید حالا چطور از ورود این دو توله به پروژه تکثیر خبر می‌دهید، می‌گوید: «چنین ادبیاتی، ادبیات من نیست. من تکثیر را رد نکرده‌ام اما اولویتم حفاظت از یوز در زیستگاه است. حالا اما یک ظرفیت ناخواسته پیش‌روی ما است که قابل برگشت به طبیعت نیست. عاقلانه است که از این ظرفیت استفاده کنیم.» او می‌گوید: «من اعلام کرده‌ام که برای تکثیر یوز، زنده‌گیری نمی‌کنیم و سعی می‌کنیم تکثیر با کمترین هزینه ممکن انجام شود چون می‌توانیم جمعیت پایه‌ای از یوزها را در اسارت داشته باشیم. اگر نتوانیم آنها را به طبیعت برگردانیم حداقل تا شرایط نیمه‌اسارت آنها را ببریم یا حتی در باغ‌ وحش نگه داریم چون این توله‌ها ذخیره‌ ژنی هستند.»

داستان این یوزها ابهام زیادی دارد. آیا مادر آنها زنده است؟ آیا نقطه‌ای که چوپان به محیطبان‌ها نشان داده همان منطقه‌ای است که یوز در آن پیدا شدند؟ آیا او داستان را کامل برای محیطبان‌ها تعریف کرده‌ است؟ در حال حاضر پاسخ متقنی برای این سؤال‌ها وجود ندارد اما مادر یوز اگر زنده باشد حتماً دوباره به سراغ بچه‌هایش می‌آید. حسن اکبری می‌گوید: «دو دوربین تله‌ای را در دورترین نقطه پارک ملی توران نصب کرده‌اند تا رد پای مادرش را بزنند.» او می‌گوید: نمایه‌ها و رد پاها را هم دنبال می‌کنند تا شاید کسی از خانواده دو توله را پیدا کنند؛ کسی شبیه مادر. دو یوزی که اکبری احتمال می‌دهد دیگر به طبیعت برنمی‌گردند و سرنوشت‌شان با اسارت رقم خورده‌است! یوزهایی که اگر زنده بمانند بزودی در ادبیات افکارعمومی ایران جای ویژه‌ای پیدا می‌کنند مثل یوزی به نام «پیروز».

منبع: ایران