شکار تروفه چشم اندازی نوین به حفاظت از حیات وحش ایران

زیست بوم/عبداله سالاری*: آیا شکار تروفه می تواند به عنوان یک ابزار برای حفاظت حیات وحش به کار گرفته شود؟ در نگاه اول جواب ساده به نظر می رسد. کشتن یک حیوان به ظاهر با هدف حفظ بقای آن گونه منافات دارد. اما این سکه روی دیگری هم دارد. بر همه آشکار است که حفاظت حیات وحش نیاز به بودجه و امکانات دارد.

برای موشکافی دقیق تر این مساله سری به آفریقا ، بهشت شکارچیان خارجی می زنیم. در سال 2014 دولت نامیبیا تصمیم به برگزاری مزایده فروش پروانه شکار یک کرگدن سیاه ((Diceros bicornis که از گونه های در معرض خطر از نظر اتحدیه جهانی حفاظت (IUCN) می باشد می گیرد. این پروانه شکار با مبلغ 350000 دلار به فروش رسید.

لازم به ذکر است کشورها بر اساس مجوز CITES اجازه فروش پروانه برای گونه های در معرض خطر را دارند. برای مثال کشور های نامیبیا و آفریقای جنوبی حق فروش پنج پروانه شکار کرگدن سیاه در سال را دارا میباشند. بر اساس گزارش TRAFFIC سازمانی که با همکاری مشترکWWF,IUCN و CITES  مسوولیت ردیابی تجارت جهانی حیات حش را بر عهده دارد در سال 2000  در کشور نامیبیا به تنهایی 16000 شکار تروفه انجام گرفته است که این شکار ها شامل طیف وسیعی از گونه ها مشده است.

چهار گونه از پنج گونه موسوم به Big Five  شامل شیر،بوفالو،پلنگ و کرگدن در این مجموعه موجود هستند و فقط فیل (عضو پنجم) را شامل نمی شود. مبلغ 11 میلیون دلار از در امد حاصل از این شکارها در اقتصاد کشور نامیبیا وارد گردید. این مبلغ شامل درامدهای حاصل از شکارهای غیرارزشمند مانند کودوی بزرگ، جمس باک، اسپرینگ باک و وارت هاگ نمی شود. 

متاسفانه تلاش های نگارنده برای کسب آمار واطلاعات از این دست درباره ایران برای مقایسه بی نتیجه ماند! مسایل بغرنج و پیچیده ای از این دست که آیا در آمدهای حاصل از فروش این پروانه های شکارخارجی در امر حفاظت حیات وحش هزینه خواهند شد یا نه به راحتی قابل پاسخ نیستند.با وجود اینکه اکثر گردانندگان این تورها ادعا میکنند که این قبیل امور انجام میگیرد بهتر آنست که با مطالعه بر روی دستاوردهای سایر کشورها دریافت که آیا این گونه شکار تاکنون منجر به منجر به فعالیت های حفاظتی شده یا خیر؟

در سال 2006 گروهی از محققین مطالعه ای در این زمینه انجام داده اند. آنها با 150 شکارچی که در آفریقا شکار کرده و یا قصد شکار دارند مصاحبه ای انجام دادند. نتیجه این تحقیقات که در مجله Animal Conservation به چاپ رسیده  نشان داد که اکثریت این شکارچیان خارجی ترجیح می دهند در مناطقی به شکار بپردازند که بخشی از درامد حاصل از شکار نصیب جامعه محلی شود. 

نزدیک به نیمی از شکارچیان مصاحبه شده علاقه مند بوده اند که پولی برابر با شکار تروفه برای شکار حیوان مزاحم و یا زیانکار ولو غیر ارزشمند بپردازند که در هر صورت این حیوان باید معدوم گردد. این گروه محققان همچنین دریافتند که این شکارچیان نسبت به موضوعات مربوط به حفاظت حیات وحش حساسیت بسیار قابل توجهی دارند.

به طور مثال آنها اذعان داشتند که مایل به شکار در مناطقی که یوزپلنگها و یا سگهای وحشی به طور غیر قانونی کشتار می شدند و یا کشورهایی که عمدا سهمیه برداشت از حیات وحش را زیاد جلوه می دهند و یا نحوه شکار غیر ورزشی put and take hunting): در این روش بعضی گردانندگان تورهای شکار حیوانات تروفه را در محوطه ای محصور کمی قبل از شروع برنامه قرار میدهند) نیستند.

بنابراین مشاهده می شود که شکارچیان خارجی ترجیح میدهند منفعت اقتصادی خود را در کشورها و برای تورگردانانی هزینه کنند که بیشترین اخلاق حرفه ای را رعایت میکنند. همچنین تمامی این افراد ترجیح میدادند در مناطقی به شکار بپردازند که از لحاظ مشاهده حیات وحش و مناظر بدیع فقیر بوده و بهره چندانی هم از منفعت این فعالیتهای اکوتوریسمی نمیبرند.

این نتایج باعث دلگرمی است که شکارچیان تروفه تا این حد به مسایل حفاظت گرایانه برای انتخاب تورگردانان توجه می کنند.

ولی باید به این نکته توجه داشت که ممکن است آنها به سادگی جوابهایی را که محققان می خواستند به انها برسند را به آنها داده اند. این بزرگترین ایراد تحقیقات از نوع پرسشنامه و خوداظهاری است. نوع دیگر مطالعه بر روی شواهد حاصل از منتفع شدن خود گونه از شکار شدن با استفاده از معیارهای قابل اندازه گیری میباشد.

آیا چنین مطالعات و شواهدی موجود است؟ بلی. بر اساس مقاله ای در Journal of International Wildlife Law and Policyشرح داده شده که قانونی کردن شکار کرگدن سفید در آفریقای جنوبی باعث جلب نظر ملاکان بزرگ برای معرفی مجدد این گونه ارزشمند در زمینهایشان شده و اکنون تعداد این گونه از چند صد راس به چندین هزار راس افزایش پیدا کرده است اگرچه تعداد ناچیزی از آنها به عنوان شکار تروفه برداشت شده اند.

در مطالعه ای دیگر از همین گروه در نشریه  Science  اذعان داشته که به کار بردن شکار قانونمند و کنترل شده در زیماوه برای فیلها بسیار سودمند بود. در این مطالعه اشاره شده است اجرای برنامه شکار تروفه سبب دو برابر شدن مساحت تحت حفاظت حیات وحش در این کشور گردیده که نتیجه آن افزایش دسترسی فیلها و دیگر گونه های حیات وحش به زیستگاههای مطلوب و در نتیجه کمک به برطرف کردن مشکل از دست دادن زیستگاه و همچنین افزایش جمعیت فیل ها و پایداری جمعیت این گونه در این کشور گردیده است.

لازم به ذکر است توجه به رفتارشناسی گونه ها و سایر مطالعات اکولوژیکی برای هرگونه فعالیت در امر مدیریت حیات وحش ضروری است زیرا گونه های مختلف رفتارها و نیازهای متفاوتی دارند و عدم توجه به این موضوعات لطمه جبران ناپذیری به جمعیت ها وارد می کند.

شکار موضوعی است مناقشه بر انگیز و بحث درباره اینکه شکار عملی اخلاقی است یا نه راه به جایی نمی برد.اما با توجه به نتایج به دست آمده از تحقیقات بر روی فیلهای زیمباوه و کرگدنهای سفید افریقای جنوبی می توان نتیجه گیری کرد که شکارتروفه و حفاظت حیات وحش در اصول با هم منافاتی ندارند. ورزش شکار واقعیتی است انکارناپذیر و بخشی از فرهنگ گروهی از افراد جوامع.گسترش فرهنگ شکار تروفه سبب می شود شکارکش ها دستشان از این خوان پر نعمت کم بهره بماند. همچنین نکته حایز اهمیت اکولوژیکی در مورد شکار تروفه در ایران این است که هدف در اکثر این شکارها نرهای سالخورده قوچ،کل وآهو است که این افراد گونه معمولا قدرت بقا و باروری چندانی ندارند و مهمتر اینکه به اندازه کافی نقشی در تولید نسلهای کنونی این گونه در سالهای گذشته بر عهده داشته اند.

بنابراین فروش پروانه شکار این تروفه ها یک سرمایه گذاری مجدد در راستای حفاظت حیات وحش به شمار میرود. در این راستا توجه ویژه به شفافیت درمیزان و نحوه هزینه درامدها، تعداد و توزیع عادلانه پروانه های شکار بین شکارچیان بومی،داخلی و تورگردانان ضروری است.

ذکر چند نکته در مورد اهمیت حفظ  و گسترش فرهنگ شکارتروفه خالی از لطف نیست:

استفاده از درآمد ناشی از فروش پروانه های شکارتروفه در حفاظت گونه های هدف و غیر هدف.

استفاده از تجربه و جمعیت قابل توجه شکارچیان تروفه به عنوان اهرمی برای حفظت حیات وحش.

افزایش مشاغل و فعالیتهای مرتبط با شکارتروفه (راهنما، تاکسیدرمیست) و کمک به غلبه بر مشکل بیکاری.

استفاده ابزاری از شکارتروفه برای مدیریت و متعادل نمودن جمعیت گونه با توجه به ظرفیت برد منطقه.