سازمان جهانی یونسکو ده معیار مهم در ثبت آثار جهانی دارد که شش طبقه اول آن مربوط به آثار تاریخی فرهنگی و چهار طبقه آخر نیز مربوط به آثار تاریخی طبیعی است. در واقع هر یک از مناطق نامزد شده جهت ثبت جهانی با این معیارها سنجیده می شود تا مورد تایید و ثبت نهایی قرار گیرد.
زیست بوم/ دکتر علی جهانی*: میراث جهانی یونسکو شامل کلیه اماکن و مناطق با ارزشهای فرهنگی، طبیعی و تاریخی است که در سازمان جهانی یونسکو ثبت شده است. میراثی که به ثبت جهانی در یونسکو میرسد بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی به عنوان ارزشهای جهانی مورد حفاظت قرار می گیرد و متعلق به تمام انسان‌های کره زمین محسوب می‌شوند و دولت‌های حاکم بر این مناطق موظف به حفظ و نگهداری از این میراث هستند.در واقع حفاظت از این آثار پس از ثبت، در حیطه حاکمیت کشور مربوطه بوده اما حفاظت از آنها به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. کلیه آثار تاریخی و طبیعی ائم از ابنیه، دستاوردهای تاریخی بشر، محوطه های باستانی و تاریخی، جنگلها، تالابها، کوه ها، بیابان ها و هر آنچه از تمدن انسانی و تاریخ طبیعی باقی مانده است می تواند در لیست میراث جهانی یونسکو ثبت شود.
سازمان جهانی یونسکو ده معیار مهم در ثبت آثار جهانی دارد که شش طبقه اول آن مربوط به آثار تاریخی فرهنگی و چهار طبقه آخر نیز مربوط به آثار تاریخی طبیعی است. در واقع هر یک از مناطق نامزد شده جهت ثبت جهانی با این معیارها سنجیده می شود تا مورد تایید و ثبت نهایی قرار گیرد. این معیارها عبارتند از:
معیارهای فرهنگی
(i): نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
(ii): نشان دهنده تبادل ارزشهای بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.
(iii): گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.
(iv): نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلهٔ مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.
(V): نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.
(vi): به‌طور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.
معیارهای طبیعی
(vii): پدیدهٔ بی نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.
(viii): نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.
(ix): نمونهٔ برجسته از فرایندهای زیست‌محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.
(X): شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد.
در این راستا ایران نیز 22 اثر تاریخی و یک اثر طبیعی (بیابان لوت) در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت نموده است. 10 تیرماه 1398 جنگلهای هیرکانی به عنوان بیست و چهارمین میراث جهانی و دومین میراث طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. بررسی ارزش ها و معیارهای طبیعی آثار با کمک اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) صورت می گیرد.
ارزشها و تهدیدهای مناطق نامزد ثبت جهانی، مطرح می شود و در صورتی که مناطق حائز شرایط معیارهای ذکر شده باشند و شرایط مدیریت و حفاظت آنها نیز فراهم باشد در فهرست میراث جهانی ثبت می شوند. در واقع تعارضات و دخالت انسانی در این مناطق نیز نقش پررنگی در ثبت جهانی اثر ایفا می کند. در چهل و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان با حضور ۱۸۰ کشور از جمله ایران پرونده جنگلهای هیرکانی به عنوان محوطه طبیعی برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو مطرح گردید.
پس از بررسی تاریخچه طبیعی و ارزشهای گیاهی و جانوری منطقه و همچنین تهدیدات موجود، این جنگلها بر اساس معیار نهم ثبت آثار جهانی و به عنوان نمونه برجسته از فرایندهای زیست‌محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها با نظر موافق اعضای این کمیته ثبت جهانی شد.
در این پرونده ۱۲ نقطه با ارتفاع و پوشش گیاهی مناسب در جنگلهای هیرکانی برای ثبت ارائه شد که عبارتند از: پارک ملی گلستان، جنگل ابر افراتخته، جهان نما، بولای دودانگه و چهاردانگه، جنگل الیمستان هراز در آمل، جنگل واز حوزه کجور، چهارباغ چالوس، جنگل خشک داران، گچ رودخان، سیاه رودبار گیلان و منطقه حفاظت شده لیسار.
جنگلهای هیرکانی به دلیل عدم یخبندان در اواخر دوران سوم و به سبب آب و هوای معتدل ناشی از دریای خزر از سرما محفوظ ماندند به طوریکه باقی مانده از دوران سوم زمین شناسی و دارای گونه های گیاهی اندمیک و بومی می باشند.
این جنگل ها از نظر ذخایر ژنتیکی و تنوع گیاهی دارای ویژگیهای منحصر به فرد هستند و گونه های درختی اين جنگلها 80 و گونه های درختچه ای آن به 50 گونه می رسد. از گونه های گیاهی اندمیک جنگلهای هیرکانی که صرفا در ایران دیده می شود می توان به درختان انجیلی، سفید پلت، لیلکی و لرگ اشاره کرد.
این جنگل ها به عنوان زیرمجموعه جنگلهای سبز تابستانی يا پهن برگ خزان کننده در دنیا بوده و سوزنی برگانی همچون سرخدار، نوش، زربین, پیرو, مای مرز و ارس را در ساختار خود دارند. درخت سرخدار امروزه در لیست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار دارد و گونه ای در معرض خطر انقراض محسوب می شود.
جنگل های هیرکانی با مساحت 1.9 میلیون هکتار در 5 استان کشور (خراسان شمالی، گلستان، مازندران، گیلان و سمنان) گستردگی دارد و در ادامه تا کشور آذربایجان نیز توسعه می یابد. از این رو شاهد تلاش کشور همسایه آذربایجان نیز در ثبت جهانی این جنگلها بوده ایم. جنگلهای هیرکانی حوزه آذربایجان از نظر اکولوژیکی به جنگلهای هیرکانی حوزه ایران نمی رسد اما از نظر مدیریت تخریب در وضعیت مطلوب تری قرار دارد.
خوشبختانه ایران موفق گردید این جنگلها را صرفا به نام خود ثبت جهانی کند و طبق معمول تاکید یونسکو بر همکاری دو کشور در حفاظت و ثبت این اثر است. در هر حال آنچه اهمیت می یابد این است که ایران باید طرح جامعی جهت حفاظت از این اثر جهانی ارائه کند و برنامه حفاظتی مشخصی برای مدیریت محدوده ثبت شده داشته باشد (کاری ممکن که بحث پیرامون آن در این مبحث نمی گنجد).
در غیر این صورت طولی نمی کشد که این جنگلها از فهرست آثار جهانی خارج شود. باید در نظر داشت که جنگلهای هیرکانی از امروز به بعد هم ردیف تخت جمشید شیراز و میدان نقش جهان اصفهان قرار دارد و باید به شکل شایسته ای در حفاظت از آن کوشید.
* عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست کرج
منبع: زیست بوم
مطالب مرتبط
حسین
| 
۰۹:۲۰ - ۱۳۹۸/۰۴/۱۶
پاسخ
انشالا سازمان محیط زیست برنامه حفاظتی موثر ارائه کند و کار را به میراث فرهنگی واگذار نکند 
