کارگاه ضوابط بین الملل و حقوق محیطزیست
دکتر مهرداد میرسنجری، عضو هیئت مدیره انجمن ارزیابی محیطزیست، با اشاره به جریمه کردن به عنوان یکی از ابزارهای برخورد با تخلفات زیست محیطی، تاکید کرد جریمه کردن فقط یکی از راه های برخورد است و نه مناسب ترین راهکار. زیرا ممکن است متخلفان با پرداخت جریمه، به تخطی های خود ادامه دهند. بنابراین لازم است از راهکارهای مناسب تری استفاده شود.
همچنین وی تاکید کرد لازم است تا مبالغ جریمه ها مطابق نرخ تورم، بهروزرسانی شوند.
میرسنجری خاطرنشان کرد ایران یکی از کشورهایی ست که قانون حفاظت همگانی از محیط زیست را در قالب اصل پنجاهم در قانون اساسی اش گنجانده است. قانونی که فصل الخطاب همه ماست. وی تاکید کرد وجود قانون، نمیتواند الزامی برای اجرای آن باشد.
همچنین وی تصریح کرد تخلفات زیست محیطی نباید برای متخلفان، صرفه اقتصادی داشته باشد. این کارشناس محیط زیست با تاکید بر توان و بودجه اندک سازمان حفاظت محیط زیست به لزوم همکاری مردم، کنشگران و سازمان های مردم نهاد، برای حفظ محیط زیست اشاره کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه ملایر در ادامه افزود می توان خیّران را آموزش داد تا به عنوان مثال، دستگاه بازیافت زباله را به ایران وارد کنند.
این کارشناس قوه قضائیه، محیط زیست را فاقد مرز جغرافیایی دانست و تاکید کرد همه مردم در برابر کره زمین، مسئول هستند و باید از آن حفاظت کنند زیرا امروزه خطرات تخریب محیط زیست، گریبان بشر را گرفته است.
میرسنجری در انتها با تاکید بر لزوم به روزرسانی دانش، تخصص و دستاوردهای بین المللی ایران، گفت: ضروری است تا فکر، رفتار و فعالیت هایمان را مطابق روز پیش ببریم.
کارگاه کنشگری برای کاهش رد پای زیستبومی
دکتر ناصر کرمی، دانشیار دانشگاه تروندهایم نروژ، ابتدای سخنرانی خود را به صورت آنلاین از کشور نروژ، به بررسی رد پای اکولوژیک افراد در طول یک روز اختصاص داد.
ایشان وجه تمایز یک حامی واقعی محیط زیست از فرد عادی را به دقت حامیان در محاسبه رد پای اکولوژیکشان دانست.
وی افزود همه انسان ها فی نفسه، محیط زیست را دوست دارند اما به مانند کسانی که مومن اند، تنها کسانی می دانند در طول روز چند رکعت نماز خواندند که نماز خواندن برایشان دغدغه ای جدی باشد.
وی تاکید کرد نمی شود کسی طرفدار محیط زیست باشد اما دغدغه رد پای اکولوژیک نداشته باشد و نداند در طول روز، رد پای اکولوژیکاش چقدر است.
این مدرس دانشگاه با اشاره به مصرف 90 درصدی ایرانی ها از منابع آبی گفت: ایران با این میزان مصرف، از حد تنش که به 40 درصد مصرف منابع، مربوط است گذر کرده و به درجه بحران رسیده است.
وی در ادامه افزود بسیار محتمل است محصولات کشاورزی تولیدی در ایران به قیمت مرگ سرزمین، تولید شده باشند.
ایشان در توضیح رد پای آب، مصرف آب در ایران را در مقیاس کلان و خرد را بررسی کرد. مدرس دانشگاه تروندهایم نروژ، بنیان های فلسفی، اقتصادی و سیاسی برای رد پای اکولوژیک در نظر گرفت و تصریح کرد دغدغه انسان مدرن، «فرآیند تولید» است. دغدغه ای که به منفعت شخصی او مربوط نمی شود. بلکه به وجدان اخلاقیاش وابسته است و او را به سمت مصرف محصولاتی سوق می دهد که در فرآیند تولیدشان از روند منطقی تری برای حفظ محیط زیست استفاده شده باشد.
اقلیم شناس بنام ایرانی، در تعریف رد پای اکولوژیک گفت: هر انسانی از صبح که از خواب بیدار می شود با مصرف خود، فشاری به منابع طبیعی وارد می کند که میزان آن قابل محاسبه است.
وی اثر انسان بر روی اکوسیستم را در قالب رد پای خاک، آب، کربن و ... تشریح کرد و افزود افراد با دقت در شیوه مصرف، می توانند رد پای اکولوژیک شان را در زمینه های مختلف، کاهش دهند.
کرمی در ادامه به تجارت کربن اشاره کرد و گفت این تجارت به معنی آن است که کشورهایی که آمادگی ندارند انتشار کربن دی اکسید خودشان را کم کنند، به کشورهایی که این آمادگی را دارند پول بدهند تا آنها رد پای اکولوژیک کشورشان را کم کنند.
کرمی در پایان دلایل شکست کمپین یک شاخه گل را برشمرد و گفت این کمپین ارزشمند اما ناموفق با استقبال روبرو نشد زیر نتوانست دغدغه اصلی خود را که به بحران آب در ایران و رد پای آب اشاره داشت، در قالب یک ادبیات درست و به عنوان یک فلسفه اخلاقی مطرح کند.
کارگاه بهداشت و کنترل آلودگی ها
مهندس فرناز والیزاده، کارشناس ارشد محیط زیست، به گفتوگو پیرامون مدیریت پسماند در کلانشهر تهران پرداخت و این مسئله که «توریست ها تهران را شهری تمیز می شناسند»، را به بحث گذاشت.
وی از مخاطبان، درباره تامین هزینه های مدیریت پسماند شهرداری ها از طریق فروش تراکم سازی پرسید. به اعتقاد یکی از مخاطبان، تهران، یک بام و دو هواست. در حالی که در شمال تهران برف شدید می بارد، سمت دیگر تهران، از این برف بی بهره است که علت آن مربوط به تراکم فروشی هایی ست که سبب شده تا جزیره حرارتی برای تهران، فوق العاده خطرناک شود.
یکی از مخاطبان در پاسخ به این سوال که آیا تهران واقعا شهر تمیزی ست گفت: اینکه در ظاهر، شهر، تمیز است یک سوی ماجراست اما اینکه بدانیم این «دور» کجاست که زباله هایمان را به آنجا می ریزیم و چه بلایی بر سر آن می آید سمت دیگر ماجراست. اینکه آلودگی ها به شکل دیگری به ما برمی گردد یعنی تهران، شهر پاکیزه ای نیست. به اعتقاد یکی دیگر از مخاطبان، نبود آمار علمی در زمینه آلودگی ها که ممکن است وابسته به منافع افراد خاصی باشند باعث ایجاد فضای ابهام آلودی در جامعه شده است.
والیزاده با تاکید بر تفکیک زباله از مبدا، بیان کرد در کشورهای دیگر بر اساس وزن پسماندها از شهروندان، هزینه دریافت میشود.
والیزاده، جغرافیای سلامت را مورد بررسی قرار داد و آن را شامل جغرافیای بیماری و موقعیت امکانات بهداشتی و دسترسی به آنها دانست.
وی در ادامه به تعریف انواع آلودگی و منابع آنها پرداخت و به شهرهای آلوده و پاک دنیا و برنامه ریزی کشورهای مختلف برای کاستن از آلودگی شان اشاره کرد.
این کارشناس محیط زیست، سلامت و بهداشت را از نظر سازمان بهداشت جهانی تعریف کرد. ایشان در ادامه به اهمیت آلودگی هوا پرداخت و مهم ترین حوادث ناشی از آلودگی هوا در جهان را مرور کرد. وی در انتها، اثرات انواع آلاینده های هوا بر سلامت انسان و محیط زیست را تشریح کرد.
کارگاه آگاهسازی همگانی و کارزارهای آموزشی برای محیطزیست
مهندس یاسمن رجب خواه، کارشناس محیط زیست در شهرداری اُسلو، از کشور نروژ به صورت آنلاین از طریق ویدئو کنفرانس، با بیان شرایط اصولی محیط مدارس طبیعت، گفت مدارس طبیعت باید از نظر وسعت، بهره مندی از منابع طبیعی و... آماده باشند.
وی در ادامه اصول هفت گانه مدارس محیط زیست را چنین شرح داد:
١- تشكيل كميته مدرسه سبز ، دانش آموزان عضو اصلي و راهبر كميته بزرگسالان اعضاء پشتيبان
٢- انجام ارزيابي زيست محيطي مدرسه
٣- تدوين برنامه عمل بر اساس ارزيابي هاي انجام شده برنامه بايستي مشخص، قابل اندازه گيري، قابل دستيابي، واقعبينانه و داراي زمانبندي باشد
٤-پايش ارزيابي برنامه عمل
٥- هماهنگي برنامه درسي و آموزه هاي زيست محيطي
٦-اطلاع رساني و درگير نمودن جامعه پيرامون
٧-طراحي كد زيست محيطي خاص مدرسه
به گفته این کارشناس محیطزیست، در نهایت، پس از گذراندن این مراحل در طَي دو سال، پرچم سبز به مدرسه تعلق میگیرد.
رجب خواه تاکید کرد برداشتن سنگ بزرگ، نشدنی ست و ممکن است نتوانیم تمام اصول هفت گانه را در مدارس پیاده کنیم اما می توانیم با امکانات موجود، در ابتدا، تعدادی از اصول را اجرا و سپس برای تحقق اهداف بعدی، قدم برداریم.
همچنین ایشان، موضوع میزان موفقیت مدارس سبز در ایران را به بحث گذاشت. به اعتقاد مخاطبان، دور بودن مدارس طبیعت از شهر، یکی از مسائلی ست که باعث می شود بسیاری از افراد نتوانند کودکان شان را به این مدارس ببرند.
رجب خواه در ادامه، بایدها و نبایدهای کمپین سازی را تبیین کرد و گفت اولین اصل این است که کمپین ها هدف مشخصی داشته باشند و بر اساس آن، اطلاعات دقیق و شواهد مختلفی را جمع آوری کنند. وی یادآور شد کمپین ها هرگز نبایند هیجانی عمل کنند و لازم است گروه های هدف شان را شناسایی کنند.
به دنبال آن، رجب خواه خاطرنشان کرد اگر قرار است روستاییان یک منطقه را نسبت به وضعیت محیط زیست، حساس کنید ضروری است تا طبق سواد، زبان و ارزش های بومی ساکنان آن منطقه، اطلاعات تان را ارائه دهید.
ایشان تاکید کردند برای جلب توجه بیشتر روستاییان باید از تصاویر و فیلم های واقعی هشداردهنده ای استفاده کنید که از یک حادثه قریب الوقوع خبر میدهند. این چنین است که پیام شما برایشان قابل درک خواهد بود.
به گفته این فعال مستقل محیط زیست، کمپین سازی، استفاده از رسانه ها و شیوه های جلب مشارکت مردم، باید متناسب با گروه های هدف باشد.
همچنین محمد بختیاری، راهبر پویش سه شنبههای بدون خودرو، به عنوان یکی از مخاطبان، تجربیات خود را برای داشتن یک کمپین موفق با حاضران در این کارگاه آموزشی به اشتراک گذاشت و گفت لازمه هدایت صحیح یک کمپین این است که هرگز انحصارطلبانه نباشد.
وی افزود از طرفی، نباید یک کمپین را رها کرد و از سوی دیگر، نباید کاملا در انحصار یک فرد قرار بگیرد. کمپینی موفق خواهد بود که مردم، آن پویش را برای خودشان بدانند و نه فقط برای یک فرد خاص. بختیاری، نحوه شکلگیری پویش سه شنبه های خودرو، در قالب یک کمپین موفق از ابتدا تا امروز را تشریح کرد.
کارگاه مشارکت عمومی برای مطالبه ارزیابی اثرات زیستمحیطی
مهندس امید کرمی، کارشناس ارشد ارزیابی اثرات زیست محیطی، با اشاره به اصول ارزیابی صحیح اثرات زیستمحیطی تصریح کرد اگر ارزیابیها درست انجام شوند، بسیاری از مشکلات محیطزیستی ما حل خواهند شد.
وی خاطرنشان کرد ارزیابیها معمولا بیشتر بر مبنای مصلحت است تا علم. وی یکی از مهمترین چالش های پیش روی ارزیابی اثرات زیستمحیطی در ایران را مربوط به کسانی دانست که بدون حضور در منطقه و در نظر گرفتن تمام جوانب، در محل کار خودشان، درباره پروژه های زیستمحیطی اظهار نظرهای غیرکارشناسی می کنند و به بررسیهای میدانی در تصمیمگیری ها توجه نمیکنند.
کرمی به سایر چالش ها از جمله: کمبود اطلاعات در اختیار و یا وجود داده های قدیمی یا اشتباه، رابطه نادرست میان سازمان، کارفرما و مشاور، عدم پیگیری حقوقی نسبت به گزارشات ارزیابی، اکتفا به مطالب تئوریک به جای بررسی های میدانی، اقدامات اصلاحی پیشنهادی غیر کاربردی و عملی، اشاره کرد.
این ارزیاب اثرات زیست محیطی، از عدم انجام ممیزی و پایش اجرای اقدامات اصلاحی، به عنوان مهم ترین چالش یاد کرد.
این فعال محیطزیست، فرآیند اخذ مجوز پروژه ها را به شرایط کنکور در ایران تشبیه کرد. به گونه ای که مجوز گرفتن، در ابتدا ممکن است سخت باشد اما بعد از دریافت آن، به آسانی، امکان تخلفات وجود دارد.
وی در ادامه تاکید کرد ضروری است پس از مشخص شدن تخطیها و رعایت نکردن شروط لازم توسط مجریان یک پروژه، مجوزها باطل شوند.
کارشناس محیط زیست، ارزیابی اثرات زیست محیطی را بسیار مهم و آن را شکلی از پیشگیری دانست و تصریح کرد همانطور که پیشگیری بهتر از درمان است قبل از انجام یک طرح، باید فرآیند ارزیابی به شکل صحیحی انجام شود. زیرا بعد از اجرای طرح، ممکن است کار از کار گذشته و دیر شده باشد.
کرمی، ضمن بیان تعریف ارزیابی اثرات زیستمحیطی (EIA)، بر اهمیت آن تاکید و از ارزیابی ها به عنوان یک ابزار یاد کرد که به کمک آن میتوان تصمیم گرفت آیا یک پروژه به صلاح محیط زیست است یا خیر.
کرمی در ادامه به مشروح گزارش ارزیابی پرداخت که شامل بررسی اثرات مثبت و منفی، مستقیم و غیر مستقیم و اثرات جبران پذیر یا غیر قابلبرگشت یک پروژه و سایر مواردی ست که بر اساس شدت، اهمیت و وسعت به صورت کمّی گزارش می شوند.
وی افزود طبق آخرین آیین نامه دفتر ارزیابی اثرات زیست محیطی، در ابتدا باید پروژه ها بر مبنای نیاز به ارزیابی زیستمحیطی، غربال شوند و سپس سایر مراحل اجرا شوند.
این کارشناس محیط زیست، فرآیند و قوانین مرتبط با ارزیابی اثرات زیست محیطی و همچنین مهم ترین روش های معتبر ارزیابی در ایران را بررسی کرد.
وی در پاسخ به سوال مخاطبی که پرسید ما کنشگران چطور می توانیم به مدارک ارزیابی پروژه هایی که باعث تخریب محیط زیست می شوند دسترسی پیدا کرده و آنها را به طور قانونی پیگیری کنیم، گفت: در رابطه با مسئله فساد در حوزه محیط زیست لازم است مردم برای مطالبه گری صحیح، آگاه شوند و به جای تمرکز بر مسئولان، خودشان به دنبال حقوق محیط زیست باشند.
همچنین کرمی به نقل از دکتر میرسنجری، کارشناس قوه قضائیه گفت: «مردم به عنوان افراد حقوقی و همچنین انجمن ها می توانند شکایات خود را از مختلفان محیطزیست، در قوه قضائیه مطرح و پیگیری کنند.»
مهندس کرمی، دو موضوع «معضل میانگذر دریاچه ارومیه و معضل انبوه سازیهای شمال غرب تهران» را به عنوان دو پرسش اساسی، برای مخاطبان به بحث گذاشت.
آموزشکده محیطزیست ایرن مدیا، با همکاری اداره کل مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست و صندوق ملی محیطزیست، کارگاههای خود را از روز 31 تا 2 تیر 96، با حضور متخصصان و 40 نفر از فراگیران آموزههای محیطزیستی، از ساعت 17 الی 23 در تهران برگزار کرد.
گزارش: نگار فیض آبادی